W codziennej pracy z dziennikarzami warto choć trochę znać prawo prasowe. Jest ono regulowane ustawą, która określa prawa i obowiązki dziennikarzy, redaktorów naczelnych i wydawców oraz osób udzielających mediom informacji. Poniżej spis kilku przydatnych pojęć z vademecum z prawa prasowego.
Czym jest prasa
Prasą nazywamy publikacje, które nie tworzą zamkniętej, jednorodnej całości, ukazujące się nie rzadziej niż raz w roku, opatrzone stałym tytułem albo nazwą, numerem bieżącym i datą. Będą to to dzienniki i czasopisma, serwisy agencyjne, stałe przekazy teleksowe, biuletyny, programy radiowe i telewizyjne oraz kroniki filmowe. Prasą są także wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania, w tym także rozgłośnie i radiowęzły zakładowe upowszechniające publikacje periodyczne za pomocą druku, wizji, fonii lub innej techniki rozpowszechniania. Prasa to również zespoły ludzi i poszczególne osoby zajmujące się działalnością dziennikarską.
Czasopismem
nazywamy druk periodyczny (a także przekaz za pomocą dźwięku i obrazu) ukazujący się nie częściej niż raz w tygodniu, a nie rzadziej niż raz w roku.
Dziennikiem
nazywamy ogólnoinformacyjny druk periodyczny lub przekaz za pomocą dźwięku i obrazu, ukazujący się częściej niż raz w tygodniu.
Materiałem prasowy
Jest każdy opublikowany lub przekazany do opublikowania w prasie tekst albo obraz o charakterze informacyjnym, publicystycznym, dokumentalnym lub innym, niezależnie od środków przekazu, rodzaju, formy, przeznaczenia czy autorstwa.
Redakcja w środku
Redakcja to jednostka organizująca proces przygotowywania (zbierania, omawiania i opracowywania) materiałów do publikacji w prasie.
Dziennikarz
to osoba zajmująca się redagowaniem, tworzeniem lub przygotowywaniem materiałów prasowych, zatrudniona przez redakcję albo zajmująca się taką działalnością na rzecz i z upoważnienia redakcji.
Redaktor
to dziennikarz decydujący lub współdecydujący o publikacji materiałów prasowych.
Redaktor naczelny
to osoba posiadająca uprawnienia do decydowania o całokształcie działalności redakcji.
Wydawca
może to być osoba prawna, fizyczna lub inna jednostka organizacyjna, nawet jeżeli nie ma osobowości prawnej, np. organ państwowy, przedsiębiorstwo państwowe, organizacja polityczna, związek zawodowy, organizacja spółdzielcza, samorządowa i inna organizacja społeczna, kościół i inny związek wyznaniowy.
Udzielanie informacji
Aby publikować lub rozpowszechniać w inny sposób informację dziennikarz musi uzyskać zgodę osób ją udzielających.
Przedstawiciele administracji publicznej, firm i organizacji pozarządowych są obowiązani do udzielenia prasie informacji o swojej działalności, o ile (na podstawie innych przepisów) informacja nie jest objęta tajemnicą lub nie narusza prawa do prywatności.
Jeśli odmówimy udzielenia informacji, redaktor naczelny może domagać się od nas doręczenia odmowy na piśmie wraz z uzasadnieniem. Powinniśmy ją dostarczyć w ciągu 3 dni. Odmowę można zaskarżyć do Naczelnego Sądu Administracyjnego w ciągu 30 dni.
Autoryzacja
to wyrażenie zgody przez udzielającego informacji prasie na publiczne rozpowszechnienie swej wypowiedzi. Dziennikarz nie może odmówić osobie udzielającej informacji autoryzacji dosłownie cytowanej wypowiedzi, o ile nie była ona uprzednio publikowana. Osoba udzielająca informacji może z ważnych powodów społecznych lub osobistych zastrzec termin i zakres jej publikowania. Udzielenia informacji nie można uzależniać, od sposobu jej skomentowania lub uzgodnienia tekstu wypowiedzi dziennikarskiej. Dziennikarz nie może opublikować informacji, jeżeli osoba udzielająca jej zastrzegła to ze względu na tajemnicę służbową lub zawodową. Nie wolno bez zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz danych dotyczących prywatnej sfery życia, chyba że wiąże się bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby.
Sprostowanie
to oficjalne zaprzeczenie, wyjaśnienie wiadomości nieprawdziwej i nieścisłej, która dostała się do wiadomości publicznej. Redaktor naczelny jest zobowiązany opublikować sprostowanie bezpłatnie, o ile będzie ono rzeczowe i odnoszące się do faktów. Jest zobowiązany również do opublikowania odpowiedzi na stwierdzenia zagrażające dobrom osobistym, o ile jest ona rzeczowa. Tekst sprostowania lub odpowiedzi nie może być dłuższy od dwukrotnej objętości fragmentu materiału prasowego. Nie dotyczy to sprostowań lub odpowiedzi pochodzących od naczelnych i centralnych organów administracji państwowej, jeżeli zostały nadesłane przez rzecznika prasowego rządu.
Sprostowanie lub odpowiedz należy opublikować w dzienniku w ciągu 7 dni od dnia otrzymania sprostowania lub odpowiedzi, czasopiśmie – w najbliższym lub jednym z dwóch następujących po nim przygotowywanych do druku numerów; innym niż dziennik przekazie za pomocą dźwięku oraz dźwięku i obrazu – w najbliższym analogicznym przekazie, nie później niż w ciągu 14 dni od dnia otrzymania sprostowania lub odpowiedzi.
Sprostowanie w drukach periodycznych powinno by opublikowane lub przynajmniej zasygnalizowane w tym samym dziale równorzędną czcionką oraz pod widocznym tytułem, w pozostałych publikacjach powinno być nadane w zbliżonym czasie i w analogicznym programie.
W tekście nadesłanego sprostowania lub odpowiedzi nie wolno bez zgody wnioskodawcy dokonywać skrótów ani innych zmian, które by osłabiały jego znaczenie lub zniekształciły intencje autora. Tekst sprostowania nie może być komentowany w tym samym numerze lub audycji. Nie dotyczy to odpowiedzi i nie wyklucza prostej zapowiedzi polemiki lub wyjaśnień.
Redaktor naczelny może odmówić opublikowania sprostowania lub odpowiedzi, jeżeli:
- nie są rzeczowe i nie odnoszą się do faktów;
- zawierają treści karalne lub naruszające dobra osób trzecich;
- ich treść lub forma nie jest zgodna z zasadami współżycia społecznego;
- podważają fakty stwierdzone prawomocnym orzeczeniem;
- nie dotyczą one treści zawartych w materiale prasowym;
- są wystosowana przez osobę, której nie dotyczą fakty przytoczone w materiale;
- odnoszą się do wiadomości poprzednio sprostowanej;
- zostały nadesłane po upływie miesiąca od dnia opublikowania materiału prasowego (chyba, że zainteresowana osoba nie mogła zapoznać się wcześniej z treścią publikacji, nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dnia opublikowania materiału prasowego);
- nie zostały podpisane w sposób umożliwiający redakcji identyfikację autora.
Redaktor naczelny jest zobowiązany przekazać wnioskodawcy pisemne zawiadomienie o odmowie opublikowania sprostowania lub odpowiedzi i przyczynach tego.
Sprostowanie lub odpowiedź mogą być podpisane pseudonimem, gdy ich podstawą jest zagrożenie dobra związanego z pseudonimem; nazwisko podaje się wtedy tylko do wiadomości redakcji.
Pamiętajmy, że posiadając wiedzę z zaprezentowanego vademecum z prawa prasowego możemy zaplanować naszą współpracę z dziennikarzem. Znajomość ta może ułatwić nam pracę z dziennikarzem, jak również pozwoli uniknąć potencjalnych sytuacji kryzysowych.